Temizlik nedir?

İnsan yaşamını tehdit eden, mikroorganizmalardan oluşan kir, leke, toz gibi maddelerin ortadan kaldırılmasına veya
etkisiz hale getirilmesine temizlik diyoruz.
Bir şeyin kirli olup olmadığını öncelikle görsel olarak lekeli oluşundan, ikincisi kokusundan fark ederiz. Kokmasının asıl sebebi, ilgili yüzeyde oluşan bakterilerdir. O yüzeye müdahale edilmediği takdirde, bakteriler kendilerine bir yaşam alanı oluşturur, bit, pire, parazit olarak çoğalır ve insan vücuduna nüfuz etiğinde de hastalıklara yol açar.

Temizlikte kulanılan en önemli madde su ve sabundur.

Bazen su veya sabun, kirlerin çıkarılmasında, yani zararlı bakterilerin azaltılıp yok edilmesinde yeterli olmayabilir.
Bunun için devreye “kimyasalar” girer. Bu kimyasaları yemek yediğimiz tabak, bıçak, çatalda kulandığımız gibi, giydiğimiz elbise, yattığımız yatak ve yorganda da kulanırız. Şayet kulandığımız maddelerin içeriğini iyi okumazsak fayda yerine zararla karşılaşabiliriz. Örnek verecek olursak: Bulaşık makinanızda “Domestos” yani çamaşır suyu türünde bir kimyasalı kulandığınızda kendinizi zehirleyebilirsiniz veya çamaşır makinasının içerisine güzel kokuyor diye koyduğunuz bazı petrol kaynaklı kimyasallar cilt kanserine, yıkandığınız şampuan saç dökülmesine, kısacası temizlik için hayatımıza giren bazı kimyasalların kansere kadar uzanan hastalıklara yol açacağını bilmenizde fayda var. Bu detaylar çerçevesinde temizlik dört aşamalı ele alınmalıdır:
a) Kulanılan madde
b) Sıcaklık
c) Mekanik
d) Zaman

Bu faktörlerin birbiriyle uyumlu olması gerekir. Örneğin bir eşyanın 50ml çamaşır tozu ile 60° sıcaklıkta 30 dakkika çamaşır makinasında yıkanması gibi. Evimizde kulandığımız bir çok kimyasal, içerisinde insanları cazip etsin diye güzel kokulu yağlar barındırır. Bu bağlamda etkiyi artırmak üzere karıştırılmış bazı maddeler, sodyum, hidroklor,
fenoksietanol, alkol, aldehitler, etanol en sık kulanılanlardandır.

Genellikle insanlar, mutfakta musluklarını temizlerken sabun hatası veya protein hatası dediğimiz hataları yaparlar. Kendince daha temiz olsun diye pek çoğumuz kurumuş bir yağ tabakası veya kan tabakasının üzerine kimyasal sıkarız fakat bu, iç yüzeye nüfuz etmediği için oradaki mikroplar yaşamaya devam eder. Bu yüzeye dokunduğumuzda ise o zararlı kimyasalları, bakterileri veya virüsleri vücudumuza alırız. Söz konusu yüzeyi sildiğimizde yüzey temizmiş gibi görünse de tam tersine orada biriken tüm mikropları aslında kendi elimizle etrafa yayarız. Temizlik yapılırken, etraf silinirken belirli teknikler vardır. Bağışıklık sistemimiz güçlü değil ise ve aldığımız bakteriler yoğunsa bizi hasta etmeye yeter de artar bile. Bakterilerin en çok sevdiği yer bulaşık süngerleri ve el bezleridir. Çünkü onlarla etrafı sildiğimizde yüzeyde kalan bakterilerin yaşam alanı için gerekli olan nemli ortamı sağlamış oluruz. En geç iki yıkamadan sonra bu tür malzemeleri ya 60°’de yıkamalı veya atmalıyız. Doğal malzemeler, limon, sirke, soda, karbonat, kil, kül, tuz ruhu gibi geçmişte büyükannelerimizin kulandığı temizlik malzemeleri olarak sıralanabilir.
Çamaşır veya bulaşık makinamızın rezistansı (ısıtıcısı) belirli zaman içerisinde kireç bağlar, sirke veya limon asidik olduğu için rezistans temizlemede veya bardakların parlatılmasında idealdir. Özellikle limon, hem kokusuyla hem de temizliğiyle güzel bir maddedir. Bunun yanı sıra tıkalı musluklarda, bir iki kaşık karbonat üzerine de sirke döktüğünüzde iyi bir lavabo açıyı en doğal yolla elde etmiş oluruz. Fakat bu karışımın yakıcı olduğu için cildimize değmemesine özen göstermeliyiz. Buraya kadar anlatığım prosodürde kulandığımız malzemeleri daha sağlıklı hale getirmek için oksijene maruz bırakmak gerekir. Anadolu’da herkes çamaşırlarını güneşe serer, o püfür püfür esen yelden gelen oksijen ve güneşten alınan ultraviyole ışınlar sayesinde hem çamaşırların üzerindeki bakteri ve virüsler ölür, hem de çamaşırlar mis gibi kokar.

Dezenfeksiyon nedir?

Dezenfeksiyon, bakteri veya virüslerin yok edilmesinde veya etkisiz hale getirilmesinde kulanılan kimyasal madde veya başka yöntemlerle yapılan bir temizlik türüdür. Dezenfeksiyon ile bir seferde, bin ila yüzbin arasında bakteri ve vürüsü öldürmek mümkündür. Bu konuda bilinen en büyük yanlışlardan biri ise marketlerden alınan el veya yer temizliğinde kulanılan dezenfektanlardır. Zira ilgili malzemelerden genelde istenen sonuçlara ulaşılamamaktadır. Çünkü bunların üzerlerinde yer alan küçük yazıları pek okumayız. Halbuki bu yazılar önemli detaylar içerir ve dezenfektanları kategorize eder. Şu şekilde olduğu gibi:
A: Mayt bakteri gibi, bakterilerin öldürülmesi azaltılması için
B: Virüslerin hareket alanını kısıtlamak için
C: Hastalık yapan veya uzun süre bir bölgede kalan ve iz bırakan, şarbon gibi hastalıkların yok edilmesinde
D: Yüzeylerde kurumuş ölmemiş bakteri, gaz ödemi, tetanoz gibi hastalıkları yapan mikropların öldürülmesinde.

Bu bağlamda hepsinde olmamakla birlikte dezenfektanların üzerinde onların kullanım alanlarını işaret eden
“Fungizid”, “Sporizid”, “Viruzid” veya “Bakterizid” şeklinde ibareler bulunur. Onun için kulandığınız kimyasalı ne için kulandığınızı bilmekte veya bir bilene danışmakta yarar vardır.

Yukarıdaki fotoğraflar el bezinden, masa örtüsünden ve kapı kolundan örneklerin üç hafta içerisindeki halini yansıtmaktadır.

Sterilizasyon nedir?

Sterilizasyon, her hangi bir maddenin mikroorganizmalardan tamamıyla arındırılması için kullanılan fiziksel ya da kimyasal işlemler ve tekniklerdir. Buna dair bir örnek verecek olursak, hastahanelerde veya doktorlarda kulanılan tüm alet veya malzemeleri temizlemek için sterilizasyona başvurulur. İlgili yöntemde bir diş çekme pensi veya bir ameliyat bıçağı 134° sıcaklıktaki buharda 60 dakika boyunca tutularak mikroplardan arındırılır veya ameliyatlarda kulanılan bazı araç-gereçlerin el değmeden ultraviyole ışınlarından geçirilerek temizlenip yine el değmeden paketlenip kulanıma sunulması esas alınır. Sterilizasyonda yüz bin ile bir milyon arası bakteri veya virüs ölür. Her yıl dünyada temizliğe bağlı olarak nozokomiyal enfeksiyon, yani hastahane enfeksiyonundan dolayı milyonlarca insan hayatını kaybediyor. Almanya’da bu rakam yıllık en az altıbin ile ellibin arası seyretmekte. Onun için birileriyle konuşurken en az 1,5 m mesafe bırakmak, her yüzeye dokunmamak, sık sık elimizi sabunlu suyla yıkamak, elimiz kirliyken yüzümüze gözümüze dokunmamak, yaşadığımız yerleri iyi havalandırmak veya o yerlerin güneş almasını sağlamak son derece önemlidir. Ayrıca kapı kollarını sık sık silmek, mutfak tezgahını iyi temizlemek de dikkat etmemiz gereken ayrıntılar arkasındadır.

Sağlıcakla kalın.

Ali Sönmez
İlk yardım eğitmeni ve dezenfeksiyon uzmanı